All kinds of pistachio varieties
⇐ معرفی انواع ارقام پسته؟
پسته ایرانی از نظر رقم یا تیپ (cultivars) انواع مختلفی دارد، اما چهار رقم بین‌المللی دارد.
⁉ رایج ترین ارقام پسته خام در ایران به ۴ نوع زیر تقسیم می شوند:
- پسته احمد آقایی
- پسته اکبری
- پسته کله قوچی
- پسته فندقی
این چهار نوع رقم پسته دارای شکل ظاهری و اندازه متفاوت می باشند که هر یک طعم و خواص خاص خودش را دارد.
پسته احمد آقایی و اکبری در بین ارقام پسته خوشمزه تر و دارای ظاهری کشیده تر می باشند.
⇐دلایل نامگذاری انواع پسته؟
1- نام مکانی که آن، رقم پسته برای اولین بار در آنجا شناسایی شده
⬅️ مانند رقم بادامی زرند، پسته سفید فیض‌آباد و سفید پسته نوق.
2- بر طبق رنگ آن
⬅️ مانند پسته قرمز فیض آباد.
3- بر طبق شباهتی که به اعضاء بدن انسان و حیوان دارد
⬅️ مانند کله قوچی، کله بزی و شستی.
4- بر اساس نام اشخاصی که آن رقم را شناسایی کردند
⬅️ مانند پسته‌ی اوحدی (مهدی اوحدی) و پسته‌ی اکبری (علی‌اکبری).
5- بر اساس شباهت به اشیاء
⬅️ مانند پسته خنجری.
⁉ نحوه تقسیم بندی؟
تقسیم بندی‌های مختلفی برای انواع مختلف پسته ایران وجود دارد. در یک تقسیم‌بندی کلی انواع مختلف پسته را به دو دسته فندقی و بادامی گروه‌بندی می‌کنند.
به عنوان نمونه ارقام کله‌قوچی و اوحدی در گروه فندقی و ارقام اکبری، احمد آقایی، ممتاز و سفید پسته نوق در گروه بادامی طبقه بندی می‌شوند.
ارقامی که نسبت طول به عرض آن‌ها بیشتر از 1.5 باشد به نام بادامی و ارقامی که نسبت طول به عرض آن‌ها کمتر از 1.5 باشد به نام فندقی شناخته می‌شوند.
⁉ از یک منظر پسته‌های ایرانی را به دو نوع کلی تقسیم می‌کنند:
فندقی و بادامی. فندقی‌ها گِرد و بادامی‌ها کشیده و باریک هستند.
🌿 رقم احمد آقایی:
این رقم برای بار اول به وسیله ی آقای احمد فروتن در احمدیه نوق از توابع شهرستان رفسنجان شناسایی شد.
این پسته که فقط ۱۲ درصد از کل باغات پسته ایران به آن اختصاص دارد، بادامی‌شکل و درشت است. اما بارزترین مشخصه آن که سبب می‌شود از پسته اکبری و هر نوع پسته دیگری به‌راحتی قابل‌تشخیص باشد، رنگ پوسته کاملا سفید آن است.
پسته احمدآقایی بسیار پرمحصول بوده و زمان باردهی آن کوتاه است. به‌همین‌دلیل کشاورزان به آن علاقه زیادی دارند.
زمان برداشت این پسته، اواخر شهریورماه است.
شکل میوه مستطیلی کشیده (بادامی)، درصد خندانی زیاد،
قسمت قابل‌رؤیت مغز و رنگ رویی آن ارغوانی و رنگ پوست استخوانی خیلی روشن.
متوسط گل و دیررس، دارای بیشترین شدت سال آوری که در صورت اعمال مدیریت صحیح داشت به مقدار زیادی قابل کنترل است.
⬅️ پسته احمد آقایی هم از انواعی است که در باغات تمام استان ها یافت می شود.
🌿 رقم اکبری:
از رقم های مهم تجاری و توسط آقای اکبر تاج آبادی در شهرستان انار شناسایی شد.
تولید این پسته بلندقامت با کیفیتی بی‌نظیر، دارای بالاترین صرفه و ارزش اقتصادی است. بااین‌حال فقط ۱۵ درصد از کل باغات پسته ایران به آن اختصاص دارد. البته میزان تولید این پسته و پسته احمدآقایی هم درحال افزایش است.
ظاهر زیبا و بادامی‌شکل و نیز طعم بی‌نظیر این پسته باعث شده است طرفداران زیادی در بازارهای داخلی و خارجی داشته باشد. این پسته هم بسیار خندان است،
شکل میوه بادامی، درصد خندانی زیاد، رنگ رویی مغز بنفش قهوه‌ای و رنگ پوست استخوانی کرم تیره است.
از ارقام تجاری پسته و از نظر اقتصادی دارای بالاترین ارزش می باشد.
از خصوصیات این رقم رشد رویشی زیاد با رگبرگ های متراکم و سطح وسیع برگ، محصول خوب، دیرگل و دیررس بوده که در دهه سوم شهریور قابل برداشت می باشد و از گرمازدگی خسارت بیشتری را متحمل می شود.
دارای مغز بزرگ و کشیده (به شکل بادامی کشیده) می باشد و نسبت به نوع احمدآقایی نیز درشت تر است به همین دلیل در بازار جهانی به آنsuper long pistachio پسته فوق العاده بلند گفته می شود.
بهترین نوع آن از دو طرف چاک و با انس پایین است.
⬅️ تولید این نوع پسته بیشتر مختص ایران می باشد و تنها تولید کننده عمده ی آن ایران است.
این پسته بیشتر در منطقه فیض آباد خراسان ،رفسنجان ، انار و سیرجان و یزد برداشت می‌شود.
🌿 رقم کله قوچی:
از رقم های مشهور و تجاری است و توسط آقای حاج علی شریفی در روستای دهنو اطراف رفسنجان شناسایی شد.
این نوع پسته به‌خاطر درشت بودنش معروف است و محبوبیت زیادی دارد. اما به‌علت حساس‌بودن به سرمای نا‌به‌هنگام بهاری و یا کمبود آب در تابستان، درصد کمتری از تولید (۲۰ درصد از باغات پسته) را داراست.
فصل برداشت این پسته، نیمه شهریورماه است. این پسته هم خندان است ولی نه به اندازه پسته اوحدی.
رنگ پوست سخت آن استخوانی روشن است و بخش قابل‌رؤیت مغز آن به‌رنگ قرمز مایل‌به خاکستری است.
شکل میوه فندقی، درصد خندانی متوسط، رنگ رویی مغز سرخ خاکستری و رنگ پوست استخوانی سفید با تیرگی متوسط است.
نسبت به کمبود آب و مواد غذایی حساسیت بیشتری دارد. در اکثر سال ها به علت زودگلدهی مخصوصاً در مناطق سردسیر در معرض خطر سرمای بهاره می باشد.
شکل ظاهری پسته کله قوچی شبیه به پسته فندقی است با این تفاوت که پسته کله قوچی اندازه ای بزرگتر و وزنی بیشتر دارد.در واقع می‌توان گفت پسته کله قوچی جزو خانواده پسته فندقی است و شاید دلیل اصلی محبوبیت ، خرید و فروش پسته کله قوچی در بازار، اندازه بزرگ و شکل فندقی آن است.
علت نامگذاری این رقم پسته، بزرگی دانه و داشتن سری شبیه به قوچ است.شاید برایتان جالب باشد که بدانید درصد خندانی پسته کله قوچی از پسته فندقی بیشتر است.
پسته کله قوچی بزرگترین مغز را در بین ارقام پسته دارد و می توان گفت بزرگترین و سنگین ترین پسته جهان، کله قوچی است.
⬅️ این نوع از پسته ایران، در همه استان ها به غیر از استان قزوین تولید می شود.
البته حجم تولید پسته کله قوچی در استان سمنان بسیار کمتر از دیگر استان ها است.
منطقه اسفراین در استان خراسان و رفسنجان در استان کرمان مراکز مهمی در تولید این محصول هستند.
🌿 رقم فندقی(اوحدی):
به وسیله آقای مهدی اوحدی در روستای فتح آباد از توابع رفسنجان شناسایی شده است.
این پسته با ظاهری گرد و کوچک، فراوان‌ترین و در دسترس‌ترین نوع پسته است که در مساحت زیادی از سرزمین‌های پسته‌خیز ایران (حدود ۴۰ درصد) کشت می‌شود.
در سال‌های گذشته حدود پنجاه درصد از تولید پسته کشور از این نوع بوده است. رقم بالایی از تولیدات پسته به این نوع رقم اختصاص دارد.
یکی از مهمترین ارقام تجاری پسته، بسیار معروف و سازگار در اکثر مناطق پسته کاری و 70-60 درصد باغات پسته رفسنجان را شامل می شود.
شکل میوه کروی (فندقی)، درصد خندانی خیلی زیاد، بخش رویی قابل‌رؤیت مغز پسته فندقی ارغوانی و رنگ پوست سخت و استخوانی آن به‌رنگ کرم می‌باشد.
ارتفاع درخت حدود 3 متر دارای رشد متوسط و تاج گسترده می باشد.
اکثریت برگ های آن مرکب سه برگچه ای هستند و برگچه های انتهایی آن بزرگتر از برگچه های جانبی می باشد.
غالبیت انتهای خیلی زیاد و اغلب برگ ها مرکب برگچه ای هستند.
متوسط گل، زودرس و سال آوری متوسطی دارد. در دهه اول شهریور قابل برداشت می باشد.
این رقم خندان‌ترین نوع پسته به‌شمار می‌رود.
⬅️ پسته فندقی رایج ترین نوع در تمام استان های تولید کننده پسته است.
حتی این نوع از پسته در باغات پسته قزوین نیز برداشت قابل قبولی دارد.
البته درصد باغات پسته فندقی استان سمنان در مقایسه با دیگر استان ها کمتر است.
🌿 رقم بادامی زرندی:
این رقم بادامی شکل و ریز می‌باشد و منشاء آن باغ‌های قدیمی شهرستان زرند کرمان است.
میوه این رقم بادامی شکل، ریز و خنجر مانند و رنگی کدر دارد.
اکثریت برگ های آن 5 برگچه ای هستند.
رقمی زودگل و از ارقام خیلی زودرس و در نیمه اول مرداد ماه قابل برداشت است.
⬅️ نام پسته بادامی در ایران، منحصرا با نام استان خراسان همراه است که مرکز تولید آن می باشد.
البته منطقه زرند در استان کرمان در حجم کمتری نسبت به تولید این نوع از پسته فعال است.
پسته بادامی استان خراسان را گاها با نام پسته سفید (نوع خاصی از پسته بادامی) هم می خوانند.
🌿 رقم خنجری:
از ارقام بومی منطقه دامغان می‌باشد.
این رقم یکی از ارقام تجاری پسته منطقه دامغان است که میوه آن بادامی شکل می باشد.
اکثریت برگ های آن مرکب 3 برگچه ای هستند و برگچه انتهایی بزرگتر از برگچه های جانبی است.
رقمی دیر گل و متوسط رس و در دهه دوم شهریور ماه قابل برداشت است.
🌿 رقم شاهپسند:
این رقم از ارقام اصلی و مهم منطقه‌ی پسته خیز دامغان است.
این رقم نیز یکی از ارقام تجاری پسته در منطقه دامغان بوده که میوه آن بادامی شکل می باشد.
اکثریت برگ های آن مرکب 3 برگچه هستند.
رقمی دیرگل بوده و در دهه دوم شهریور ماه قابل برداشت از ارقام متوسط رس می باشد.
🌿 رقم عباسعلی:
از ارقام بومی شهرستان دامغان هستند.
میوه آن پوستی با رنگ روشن دارد و اکثرا خندان می باشد.
هم چنین در دسته پسته های با سایز ریز و متوسط قرار می گیرد و دارای انس های بالا است.
🌿 رقم ممتاز:
این رقم به وسیله محمد خاندانی در روستای تاج‌آباد رفسنجان شناسایی و تکثیر شده است.
میوه های این رقم بادامی شکل و مغز آن نسبت به سایر ارقام تجاری خوشمزه تر می باشد.
اکثریت برگ های آن مرکب سه برگچه ای هستند.
رقمی زودگل بوده و در دهه سوم شهریور ماه قابل برداشت است، از ارقام زود گل و دیررس به حساب می آید.
🌿 رقم دانشمندی:
نخستین بار در سطحی محدود در باغ آقای دانشمندی واقع در منطقه فیض‌آباد مشاهده شد.
🌿 رقم پسته سفید:
این رقم بومی فیض‌آباد خراسان می باشد.
🌿 رقم پسته گرمه:
گرمه کلمه بومی منطقه فیض آباد خراسان بوده و بسیار زود گل و زودرس است.
🌿 رقم برگ سیاه:
برگ های بسیار بزرگ با سبزینه زیاد دارد.
🌿 رقم قرمز:
وقتی میوه می رسد قرمز پررنگ می‌شود و به همین دلیل نامگذاری شده است.
🌿 رقم قزوینی:
منشاء آن منطقه قزوین بوده و در آنجا به نام پسته کله بزی معروف است.
میوه آن بادامی شکل، ریز و دارای مغز نسبتاً سبز رنگ است. تعداد میوه موجود در هر خوشه بسیار زیاد است.
اکثریت برگ های آن مرکب 3 برگچه ای هستند.
رقمی دیر گل بوده و در اواسط مردادماه قابل برداشت و از ارقام خیلی زودرس می باشد.
ارقام بسیار دیگری از پسته نیز وجود دارد که البته خیلی از آن ها جزو ارقام تجاری محسوب نمی شوند. در این نوشته تلاش کردیم شما را با ارقام تجاری و شناخته شده تر از پسته آشنا کنیم.
مسعود مهرپرور کارشناس ارشد گیاهپزشکی