پس از برداشت محصول لازم است باغ برای دوره بعدی محصول دهی آماده شود؛ پس باید با آفت‌‌های احتمالی مقابله کرده و اقدامات لازم برای افزایش بهره‌وری درختان انجام شود.

 Actions after pistachio harvest

⇐ اقدامات بعد از برداشت پسته؟

●   بسیاری از باغداران پسته پس از برداشت محصول و با شروع پاییز و زمستان، رسیدگی به باغات و اقدامات نگهداری را تا شروع فصل بهار قطع و یا با انجام عملیات اضافه موجب ایجاد خسارت به باغ خود می‌شوند. جالب است بدانید بسیاری از مشکلاتی که در یک باغ پسته وجود دارد مربوط به عدم انجام مدیریت صحیح باغ پسته پس از برداشت محصول بوده ‌است. با توجه به تنوع فصل، مدیریت .در هر فصل متفاوت می‌باشد.

●   متأسفانه تعداد زیادی از باغ‌دارانی که تازه شروع به کار باغ‌داری کرده‌اند، خیال می‌کنند که پس از برداشت محصول دیگر نیاز نیست کاری انجام دهند درحالی‌که این باور غلط است. درخت زمانی پربار خواهد بود که در زمان مناسب به آن رسیدگی شود. پس از برداشت محصول لازم است باغ برای دوره بعدی محصول دهی آماده شود؛ پس باید با آفت‌‌های احتمالی مقابله کرده و اقدامات لازم برای افزایش بهره‌وری درختان انجام شود.

⁉ آبیاری پس از برداشت پسته؟

●   بسیاری از باغ‌داران در هنگام جوانه زدن و یا در دوره میوه دهی درخت پسته، برای آبیاری منظم وقت زیادی می‌گذارند؛ اما پس از برداشت پسته آن را به حال خود رها می‌کنند. درحالی‌که این کار غلط است. پس از برداشت پسته باید در دوره‌های منظم و به‌اندازه کافی، درخت آبیاری شود. این کار تا مدت کوتاهی پس از برداشت پسته باید ادامه داشته باشد و پس از آن با فرورفتن درخت به خواب زمستانی، آبیاری بسیار کم شود. این کار باعث می‌شود مواد معدنی موردنیاز درخت بهتر جذب آن شوند و در فصل میوه دهی، درخت پرثمرتر باشد.

آبیاری پس از برداشت پسته اگر انجام نشود منجر به کاهش جوانه گل سال بعد پسته خواهد شد.

تغییرات جوانه گل سال بعد در پسته بعد از برداشت ادامه دارد و به همین دلیل آبیاری پس از برداشت پسته بسیار حائز اهمیت است.

●   پس از برداشت، به دلیل جلوگیری از تنش به درخت و بهبود جذب عناصر در پاییز، آبیاری پسته بعد از برداشت باید انجام شود، اما پس از آن آبیاری قطع می‌شود تا رشد رویشی درخت همزمان با ریزش برگ‌ها نیز کم شود. اما توجه داشته باشید که پس از ریزش کامل برگ‌ها و شروع خواب پسته (در پاییز و زمستان) درختان پسته نیاز به رطوبت کافی در خاک دارند.

⬅️   باغداران عزیز توجه داشته باشند که رطوبت کافی به معنی آبیاری سنگین بعد از برداشت پسته نیست. یکی از اشتباهات رایج باغداران عزیز آبیاری‌های سنگین در زمستان است که باعث افزایش بیماری‌های پوسیدگی ریشه و طوقه می‌شود. آبیاری‌های سبک اگر بارندگی و برف حضور ندارد انجام گیرد تا خاک خشک نشود.

⁉ تغذیه و کود پس از برداشت پسته؟

●   پس از برداشت پسته، به‌منظور تقویت درخت و افزایش بهره‌وری باغ، لازم است مواد معدنی مورد نیاز درخت به آن داده شود تا درخت بتواند برای کشت بعدی آماده شود. در نتیجه بهترین زمان برای کوددهی به درخت پسته، مدتی پس از برداشت میوه و قبل از فرورفتن درخت پسته به خواب زمستانی است.

●   از مواد معدنی موردنیاز درخت پسته می‌توان به پتاسیم، فسفر، روی، مس، آهن و منگنز اشاره کرد. درصورتی‌که فرآیند کوددهی انجام نشود و یا دیر انجام شود، در دوره بعدی محصول کم‌تر و بی‌کیفیت‌تری برداشت خواهد شد. استفاده از کودهایی نظیر فروت ست پس از برداشت کامل محصول نیز درخت را برای باردهی بهتر در سال بعد آماده خواهد کرد.

⬅️   عدم تغذیه و کوددهی پس از برداشت پسته باعث ریزش و یا ضعیف بودن جوانه‌های گل سال بعد و رشد ضعیف درخت می‌شود. فروت ست به عنوان تغذیه برگی و اختلاط کودها با خاک به عنوان تغذیه ریشه‌ای پس از برداشت پسته انجام می‌شود.

⁉ فروت ست پس از برداشت پسته؟

●   از مهم ترین مراحل تغذیه ای در باغات پسته، فروت ست پس از برداشت است. پس از برداشت پسته هنوز برگ درختان سبزینگی دارد و این نشان‌دهنده فعالیت برگ‌ها پس از برداشت میوه است. سبز بودن برگ‌ها بعد از برداشت به معنی انتقال مواد غذایی از برگ به جوانه‌ها و ریشه است. لذا با عملیات فروت ست پس از برداشت می‌توانیم به تقویت جوانه‌ها کمک کنیم.

⁉ نمونه برداری خاک؟

●   به منظور تعیین مقدار عناصر غذایی قابل استفاده گیاه در خاک قبل از شروع فصل انجام می شود که بر اساس آزمون خاک می توان توصیه کودی مناسبی را در مورد مصرف بهینه عناصر غذایی پرمصرف و کم مصرف ارائه کرد.

⁉ استفاده از گچ؟

●   با توجه به قليائيت و آهکی بودن خاک در بیشتر زمین های کشاورزی گچ يکی از بهترين و ارزان ترين روش‌های اصلاح خاک بعد از برداشت می‌باشد.

●   اضافه کردن گچ به خاک از یک طرف موجب اصلاح خاک و کاهش مسمومیت های کلر(Cl)، سدیم(Na) و بور(B) خواهد شد و از طرف دیگر کمبود کلسیم را در درختان جبران خواهد کرد.

●   بهترين زمان استفاده از گچ در خاک از نيمه پایيز تا نيمه زمستان است.

⁉ اختلاط کودها با خاک پس از برداشت پسته؟

●   پس از برداشت پسته توجه به نوع و میزان کود به دلیل کنترل رشد ریشه در پاییز و مدیریت تغذیه صحیح در دوران خواب درخت، حائز اهمیت است. با توجه به محدودیت جذب عناصر غذایی توسط ریشه در فصل پاییز و زمستان، بهتر است کودهایی که در آب حل می‌شوند، در این فصل استفاده نشوند. چراکه امکان شستشوی این کودها بسیار بالاست و ریشه در فرصت کوتاه نخواهد توانست جذب موثری داشته باشد. بنابراین بهتر است از کودهای دیرحل و یا کودهایی که شستشو نمی‌شوند استفاده کرد.

1-کودهای زیستی هدف دار (کود میکروبی)؟

●   این کودها دارای باکتری‌هایی هستند که با فعالیت خود در خاک باعث حلالیت عناصر غذایی می‌شوند. از این طریق عناصر غذایی مختلف به تدریج و بر اساس نیاز گیاه در دسترس ریشه قرار می‌گیرد و همچنین تنظیم pH و اصلاح ساختمان خاک از جمله اثرات مثبت کودهای حاوی باکتری هدف‌دار هستند. وجود این باکتری‌ها در خاک باعث بهبود پتانسیل خاک شده و شرایط خاک برای رشد ریشه و جذب عناصر غذایی فراهم می‌شود. کودهای نیتروباکتر، فسفوباکتر، پتاس‌باکتر و سولفوباکتر از این دسته کودها هستند.

   کودهای زیستی هدف‌دار یا میکروبی هدف‌دار به کودهایی که مشخصاً از سویه‌هایی با هدف تامین یک عنصر استفاده شده است، می‌گویند. یعنی کودی که مشخصا حاوی سویه تثبیت‌کننده نیتروژن برای گیاه یا سویه‌ها تامین کننده فسفر برای گیاه است.

2-کودهای جامد دیرحل یا آهسته‌رهش؟

●   کودهای جامد دیرحل یا آهسته رهش به تدریج حل می‌شوند و برای حلالیت نیاز به فعالیت باکتری‌های مفید خاک دارند. پس بهتر است در فصل خواب درخت استفاده شود که تا اوایل بهار و شروع فعالیت ریشه حلالیت مناسبی صورت گرفته باشد.

   کودهای سوپرفسفات تریپل ، سولفات پتاسیم گرانول (سنگی)، دی‌آمونیوم فسفات و گوگرد از این دسته هستند که امکان مصرف این کودها در فصل پاییز و زمستان وجود دارد.

   مقدار مصرف این کودها بهتر است بر اساس آزمایش خاک و نوع گیاه و سن و شرایط اقلیمی تحت نظر کارشناس تعیین شود.

3-کود گوگرد؟

●   گوگرد یک ترکیب غیرقابل حل در آب است. بنابراین از زمانی که در خاک مصرف می‌شود تا زمانی که جذب توسط ریشه شروع می‌شود نیاز به زمان و فعالیت باکتری‌های اکسیدکننده آن دارد.

   اگر گوگرد در فصل پاییز و زمستان استفاده شود باکتری‌ها در زمان مناسب فرایند اکسیداسیون را بر روی گوگرد ایجاد کرده و فرصت کافی برای حلالیت آن وجود دارد.

   گوگرد برای احیاء و اصلاح ساختمان خاک ترکیب عالی هست به شرطی که در انتخاب نوع گوگرد مناسب دقت شود.

⁉ بهداشت باغ پس از برداشت پسته؟

●   اگر به بهداشت باغ پس از برداشت پسته توجه نشود، در سال آینده جمعیت زیادی از آفات و بیماری‌‍‌ها را در باغ پسته خواهیم داشت که منجر به کاهش تولید و عملکرد پسته خواهد شد.

   یکی از راه‌های کم شدن جمعیت بیماری‌‍‌ها و آفات زمستان‌گذران، جمع‌آوری بقایای میوه، برگ و شاخه‌ها در باغ پسته است. البته نکته بسیار مهم زمان جمع‌آوری بقایا است. چرا که بقایای باقیمانده مثل میوه‌ها را نباید سریعا جمع کرد. با گذشت پاییز اجازه دهید آفات درون بقایای گیاهی استقرار پیدا کنند و سپس اقدام به جمع‌آوری و معدوم کردن این بقایا کنید. اگر سریع بقایا جمع شود آفت در باغ در فضاهایی استقرار پیدا می‌کند که مبارزه با آن امکان‌پذیر نیست. بنابراین از بقایای داخل باغ به عنوان تله استفاده کنید و بعد از استقرار آفات اقدام به جمع‌آوری کنید.

●   جمع‌آوری زودهنگام خود به توسعه و استقرار آفات و بیماری‌ها کمک می‌کند. چرا که نسل‌های آخر آفات تکثیر نشده و فقط در پی فضایی برای زمستان‌گذرانی هستند. البته قبل از آغاز فصل زمستان بقایای گیاهی جمع‌آوری شوند در غیر اینصورت در پایان زمستان بقایای جمع و معدوم نشده می‌تواند حجم حضور آفات را چندین برابر کرده و خسارت بسیاری را ایجاد کند. بنابراین جمع‌آوری به موقع بسیار حایز اهمیت است.

⁉ مبارزه با آفات و بیماری ها پس از برداشت پسته؟

●   درخت پسته نیز مانند سایر درختان می‌تواند در معرض آفت‌های بسیاری قرار گیرد. این آفت‌ها ممکن است روی تنه درخت یا برگ آن تخم‌گذاری کنند و یا به جوانه و مغز پسته آسیب بزنند.

   در مواردی، آفت با از بین‌ بردن شیره درونی گیاه، باعث ضعیف شدن درخت می‌شود. نکته مهم برای مقابله با آفت‌ها، تشخیص و اقدام به‌موقع است.

   پس از برداشت پسته باید تمام باغ و درختان بررسی شوند تا اطمینان حاصل شود که هیچ آفت یا بیماری در آن‌ها وجود ندارد. در صورت مشاهده آفت، باید ابتدا نوع آن مشخص شود و سپس با راهکارهای مناسب برای درمان آن اقدام شود.

●   همانطور که در بهار و تابستان آفات و بیماری‌ها به باغ پسته خسارت می‌زنند، در پاییز و زمستان هم وجود دارند و در صورت عدم رعایت بهداشت باغ و مبارزه در سال بعد جمعیت آن‌ها افزایش یافته و محصول پسته بسیار کم می‌شود. البته باید آفات و بیماری‌ها را در باغ از هم جدا دانست و شرایط کنترل آن‌ها نیز متفاوت است.

الف) آفات؟

●   در هر فصلی، بهترین زمان مبارزه با آفات متفاوت است. مبارزه با بعضی از آفات باید در بهار انجام شود، بعضی دیگر در تابستان و با بعضی از آنها در انتهای زمستان باید مبارزه کرد. به دلیل اینکه آفات در بهار و تابستان فعال بوده، مبارزه حتما باید انجام شود در غیر اینصورت خسارت را مستقیم دریافت می کنیم. اما در زمستان آفات فعال نیستند.

⁉ با کدام آفات پسته در زمستان باید مبارزه کرد؟

●   باید بدانیم که سمپاشی بدون هدف با نام سمپاشی زمستانه برای مبارزه با آفات به کنترل آنها کمکی نمی‌کند بلکه فقط باعث آلودگی طبیعت و هزینه زیاد می‌شود.

●   زمستان‌گذرانی آفات در باغ در قسمت‌های مختلف از جمله در داخل خاک، زیر پوست درخت و بر روی شاخه‌ها سپری می‌شود. توجه داشته باشید که مبارزه با آفاتی که در خاک و زیر پوست درختان زمستان را می‌گذرانند، در زمستان امکان‌پذیر نیست و باید در بهار و تابستان با آن‌ها مبارزه کرد.

●   مبارزه با شپشک‌ها و کنه‌ها که بر روی شاخه‌های پسته، زمستان‌گذرانی می‌کنند، به صورت مکانیکی و شیمیایی امکان دارد. نکته مهم این است که باید در روزهای آخر زمستان که هوا گرمتر است سمپاشی انجام شود. اما در اوایل یا اواخر پاییز یا در اوایل زمستان، سمپاشی زیاد موثر نیست.

●   برای مبارزه با آفات، استفاده از روغن ولک در انتهای زمستان بسیار تاثیرگذار است هرچند توجه داشته باشید که میزان استفاده درست از آن باعث افزایش اثر سم و استفاده بیش از حد روغن ولک خطرات زیادی را دارد.

⬅️ به‌طور‌کلی آفت‌ها به سه صورت باعث زیان به محصول درخت پسته می‌شوند:

1- حمله به تنه و چوب درخت

2- حمله به برگ‌ها

3- حمله به مغز پسته

●   آفت کارمانیا (Kermania)، شپشک، سوسک کاپنودیس (Kapnodis) از آفت‌هایی هستند که به تنه و چوب درخت حمله می‌کنند. این آفت‌ها با تکثیر بر روی ساقه و چوب درخت باعث ضعیف شدن درخت و کاهش ثمردهی آن در سال بعد می‌شوند.

●   در این بین پروانه چوب خوار کارمانیا از اهمیت بیشتری نسبت به سایر چوب‌خوارها برخوردار است. در صورت تشخیص به‌موقع این آفت‌ها و مقابله با آن در زمان مناسب، می‌توان از خسارت‌های احتمالی بعدی جلوگیری کرد.

●   آفت پسیل پسته (psyllium) و سرخرطومی پسته (Polydrusus davatchii Hoffmann)  از آفت‌هایی هستند که به برگ‌های درختان حمله می‌کنند و باعث ریزش برگ‌ها می‌شوند. یکی از راه‌های مقابله با این نوع آفت‌ها، سم‌پاشی به‌موقع است؛ چراکه این نوع آفت‌ها علاوه بر برگ‌های درخت روی جوانه‌های پسته نیز تکثیر می‌شوند و به طور مستقیم به محصول حمله می‌کنند. در صورت فراگیری این نوع از آفت‌ها، مقابله با آن‌ها سخت بوده و باعث زیان زیادی برای باغ‌دار می‌شوند.

●   پروانه میوه‌خوار پسته نوعی آفت است که به طور مستقیم فقط از مغز پسته تغذیه می‌کند. این آفت باعث خراب‌شدن پسته، کاهش کیفیت آن با ایجاد لک روی پسته و پوک شدن مغز پسته می‌شود. این نوع آفت، بسیار شایع است و می‌توان گفت تنها راه مقابله با آن استفاده از کود‌های شیمیایی است. به‌طورکلی، درصورتی‌که به‌موقع با این آفت‌ها مبارزه نشود، در مواردی لازم است شاخه‌های درگیر آفت را قطع و یا قسمتی از درخت را سوزاند که این امر باعث خسارت‌ جبران‌ناپذیر به باغدار می‌شود. به همین دلیل است که بررسی درختان پس از برداشت مهم است تا در صورت وجود آفت، سم‌پاشی و مقابله با آن انجام شود.

ب) بیماری‌ها؟

●   باید بدانیم که مبارزه با بیماری‌ها پس از برداشت پسته با توجه به قارچی یا باکتریایی بودن آن‌ها متفاوت است. ضمن اینکه یخبندان زمستانه نه تنها بیماری‌ها را از بین نمی‌برد بلکه بیش‌تر به حفظ آن‌ها کمک می‌کند.

●   همانطور که در بخش بهداشت باغ اشاره شد، فعالیت‌های بهداشتی بعد از برداشت پسته مانند هرس درختان پسته و جمع‌آوری شاخه‌ها که بسیاری از آن‌ها محل زمستان‌گذرانی بیماری‌ها نیز هستند، به کنترل برخی بیماری‌های پسته مانند سوختگی بوتریتیسی شکوفه و شاخه و بیماری بلایت جوانه و خوشه کمک می‌کند.

●   استفاده از ترکیبات قارچ‌کش بخصوص در روزهای گرم آخر زمستان برای کاهش جمعیت فعال قارچ‌ها پیشنهاد می‌شود. قارچ‌کش‌های معدنی (شیمیایی) مثل ترکیبات مسی، ترکیب بردو و بردوفیکس که ماندگاری بیش‌تری دارند، بهترین پیشنهاد است. البته به مقدار استفاده توجه شود زیرا استفاده با مقدار بالا بسیار خطرناک است. اما افزایش تعداد دفعات استفاده از قارچ‌کش بسیار موثرتر و منطقی‌تر خواهد بود.

⁉ راه‌های کاهش خسارت سرما و یخ‌زدگی درختان؟

●   در مناطق پسته‌کاری که در زمستان دما به زیر ۱۰- درجه سانتی گراد می‌رسد، درختان پسته خصوصا نهال های جوان پسته دچار خسارت یخ‌زدگی شده و ممکن است از بین بروند. از این جهت برای مقابله با یخ‌زدگی باید راهکارهایی را در مدیریت زمستانه پسته در نظر بگیریم.

⬅️ در درختانی که خواب به تاخیر افتاده است، می‌توان با اسپری برخی ترکیبات سیگنالینگ برگ‌های پسته را وادار به ریزش کرد تا خواب شروع شود و درخت با یخ‌زدگی‌های زمستانه مواجه نشود.

⬅️ بعد از یک نوبت آبیاری پس از برداشت پسته، آبیاری پسته تا زمان خزان برگ‌ها قطع شود تا درخت به رشد مجدد تحریک نشود و خواب درخت به تاخیر نیفتد.

⬅️ استقرار فن‌های قدرتمند برای شبیه سازی باد، در نتیجه از تشکیل تجمع هوای سرد جلوگیری می‌کند.

⬅️ استفاده از وسایل گرمایش برای افزایش دما در باغ.

⁉ نکات مهم؟

۱. عدم آبیاری پس از برداشت پسته منجر به کاهش جوانه گل سال بعد خواهد شد.

۲. آبیاری‌های سنگین در زمستان باعث افزایش بیماری‌های پوسیدگی ریشه و طوقه می‌شود.

۳. فروت ست پس از برداشت مهمترین مرحله تغذیه ای در باغات پسته به حساب می‌آید.

۴. کوددهی زمستانه باغات پسته باید با استفاده از کودهای جامد دیرحل یا آهسته رهش انجام شود.

۵. جمع‌آوری به‌موقع بقایای میوه، برگ و شاخه‌ها در باغ پسته، یکی از راه‌های کم شدن جمعیت بیماری‌‍‌ها و آفات زمستان‌گذران در باغ پسته است.

۶. مبارزه شیمیایی با شپشک‌ها و کنه‌ها در باغ پسته باید در روزها گرم آخر زمستان انجام شود.

⁉ نگهداری پسته پس از برداشت؟

●   پسته را به‌صورت خام، و یا به‌صورت فراوری شده می‌توان مصرف کرد. اگر قرار است پسته به‌صورت خام مصرف شود، باید توجه داشت که لازم است مدت کوتاهی پس از برداشت به دست مشتری رسیده و مصرف شود و در همین زمان کم نیز، در جای خشک و خنک نگه‌داری شود؛ چرا که پوسته رویی پسته در مقابل گرما اصلاً مقاوم نیست و بسیار زود دچار لهیدگی می‌شود.

●   برای نگهداری پسته پس از فراوری و خشک‌شدن، دانستن یک نکته ضروری است و آن هم درجه حرارت نگه‌داری پسته خشک است. آجیل باید در دمای پایین نگهداری شود. یک کابینت خنک، یخچال و یا حتی طبقات پایینی فریزر، همگی مکان‌های مناسبی برای نگهداری پسته و یا به‌طورکلی هر نوع آجیل است.

⇐کلام آخر؟

●   پسته، یک محصول بسیار مفید و در عین‌حال گران‌قیمت است که تنها در شرایط آب‌وهوایی گرم و خشک رشد می‌کند. ازاین‌رو، نگه‌داری و مراقبت از باغ پسته اهمیت ویژه‌ای دارد.

●   بسیاری از باغدارها در هنگام جوانه زدن و رشد کردن پسته مراقبت‌ زیادی از درخت و محصول می‌کنند. اهمیت مراقبت‌ها در این دوره بر هیچ‌کس پوشیده نیست اما می‌توان گفت اصلی‌ترین مرحله مراقبت از درخت‌ها پس از برداشت محصول است؛ چرا که فرآیند مقابله با آفت‌های احتمالی و کوددهی به درختان در این زمان انجام می‌شود.

مسعود مهرپرور کارشناس ارشد گیاهپزشکی 

هلدینگ کشاورزی روزبخیر