Cucumber
کشت خیارسبز گلخانه ای
خیار را با نام علمی Sativus Cucumis، گیاهی علفی از تیره گیاهان جالیزی می باشد. منشا خیار را کشور هندوستان می‌دانند.
شرایط محیطی مطلوب کشت خیار در گلخانه
کمینه (حداقل) دمای مناسب مورد نیاز برای کشت خیار در گلخانه حدود ۱۶-۱۸، متوسط دما ۲۷ -۲۲ و بیشینه (حداکثر) دما ۳۲-۳۰ درجه سانتی گراد است. متوسط دما در طول روز ۲۵ و در شب ۲۰ درجه سانتی گراد باید باشد. در دمای ۱۸ درجه سانتی گراد خیار شروع به رشد می کند، در دمای کمتر از ۱۰ درجه سانتی گراد رشد گیاه سریعا کند می شود و در دمای نزدیک صفر، فعالیت و رشد گیاه به کلی متوقف می شود.
تفاوت زیاد دمای روز و شب باعث بلندتر شدن گیاه و کوچک تر شدن اندازه برگ می شود. حداکثر رشد در دمای روز و شب حدود ۲۸ درجه سانتی گراد صورت می گیرد، اما حداکثر میوه دهی در دمای روز ۲۲-۲۰ درجه سانتی گراد است؛ ولی دمای ۲۳-۲۲ درجه سانتی گراد ترجیح داده می شود. حساسیت گیاهان جالیزی به دمای پایین منطقه ریشه زیاد است و این امر باعث افزایش حساسیت گیاه به بیماری‌ها می شود.
در دمای زیر ۲۰ درجه سانتی گراد جذب آب محدود می شود(حتی اگر رطوبت خاک زیاد باشد) و گیاه در اثر خشکی آسیب می بیند و در نهایت از بین می رود. در کشت زمستانه دمای آب آبیاری پایین است و در نتیجه جذب آب توسط ریشه کاهش می یابد. در این مواقع باید آب آبیاری را گرم و یا و یا آن را با آب گرم مخلوط نمود و یا دمای محیط اطراف ریشه را با گذراندن لوله پلی اتیلنی حاوی آب گرم، گرم نمود. برای نگهداری دمای محیط اطراف ریشه روی ۲۳-۲۰ درجه سانتی گراد باید از آب با دمای ۳۵-۴۰ درجه سانتی گراد استفاده شود.
دلایل کاهش جذب آب و مواد غذایی در دمای پایین عبارتند از: کاهش رشد ریشه، تنفس کمتر ریشه، افزایش گران روی آب، کاهش نفوذ پذیری غشای سلول های ریشه، دمای کمتر از ۱۰ درجه سانتی گراد باعث سرمازدگی بوته می شود که به صورت زردی برگ ها، تشکیل میوه های کوتاه و بدشکل، ایجاد حفره روی میوه، تشکیل لکه آفتاب سوخته روی میوه و پوسیدگی میوه قبل از رسیدگی ظاهر می شود. قرار دادن بوته به مدت چندروز در دمای ۱۲ درجه سانتی گراد باعث مقاومت بوته خیار به دماهای زیر ۱۰ درجه سانتی گراد می شود. در جدول زیر، دمای توصیه شده برای کشت خیار آورده شده است.
دمای توصیه شده برای خیار گلخانه ای
خیار گلخانه ای در شدت نوری 10000 لوکس به خوبی رشد می‌کند. در مرحله داننهالی گیاه به نور تکمیلی پاسخ مثبت می‌دهد. طول روز 12-24 ساعت با شدت نوری 18000-20000 لوکس مورد استفاده قرار می‌گیرد. نور تکمیلی به مدت 12 ساعت یا بیشتر در سه هفته اول رشد باعث تولید داننهال های بزرگتر و محکم‌تر می‌شود. معمولا از لامپ‌های فلورسنت یا جیوه‌ای استفاده می‌شود.
استفاده از نور تکمیلی می‌تواند تا مرحله گلدهی ادامه یابد. در خیارهای فرآوری افزایش دی‌اکسید تا 2150 پی پی ام(PPM) همراه با نور تکمیلی بیشترین عملکر ماده خشک را تولید کرد. رطوبت مطلوب برای رشد خیار حدود 70 درصد می‌باشد. رطوبت بیشتر از این مقدار باعث بروز بیماری‌ها از جمله سفیدک دروغی و رطوبت کمتر از این مقدار باعث گسترش آفات از جمله کنه می‌شود. در فایل PDF زیر اعداد دقیق را بخوانید.
دمای توصیه شده برای کشت خیار گلخانه ای
رقم‌های خیار برای کشت در گلخانه
رقم‌های خیار گلخانه ای همه ماده گل (Gynoecious) هستند. این رقم‌ها همه پارتنوکارپ بوده و برای تشکیل میوه نیازی به گرده افشانی ندارند. رقم‌های مختلفی در ایران مورد کشت و کار قرار می‌گیرند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به رقم‌های سلطان، روباه، جی آر سی، نسیم و… اشاره کرد.
جوانه زنی بذر
ابتدا بذر خیار را به مدت ۲۴ ساعت در آب قرار داده و سپس بذر در پوشش مرطوب قرار گرفته و به مدت ۴۸-۲۴ ساعت در جای گرم و مرطوب نگهداشته شود و باید بلافاصله بعد از جوانه زنی کشت شود. جوانه زنی بذر در دمای ۲۵-۲۰ درجه سانتی گراد بهتر و سریعتر صورت می گیرد و بعد از جوانه زنی دمای ۲۱ درجه سانتی گراد برای ادامه رشد آن کافی است. صفر جوانه زنی بذر ۱۲ درجه سانتی گراد و تعداد درجه روز برای جوانه زنی بذر آن ۱۰۸ است. تیمار های بذر باعث جلوگیری از گیاهچه میری می شوند. مثلا تیمار بذر با آب ۵۵ درجه سانتی گراد به مدت ۱۰ دقیقه باعث کنترل بیماری های بذرزاد و تحریک جوانه زنی بذر های تازه برداشت شده می‌شود.
روش‌های کشت
روش های کشت عبارتند از: کشت مستقیم بذر به صورت معمولی و یا کشت بذر پیش جوانه زده یا کشت نشایی (غیر مستقیم). در روش نشایی کاشت بذر در گلدان های استکانی انجام می شود. مراقبت از گلدان ها تا مرحله انتقال نشا ضروری است. زمان انتقال نشا وقتی است که ارتفاع بوته حدود ۱۰ سانتی متر است و یا زمانی که گیاه دارای یک تا دو برگ حقیقی است. زمان تولید نشا حدود ۵-۴ هفته طول می کشد. البته با فراهم کردن شرایط نوری و دمایی مناسب در اتاقک رشد می‌توان در مدت یک هفته نشای قابل انتقال تولید نمود. در صورت فراهم کردن دمای ۳۰-۲۷ درجه سانتی گراد و شدت نوری حدود ۱۲۰۰۰ لوکش می توان نشاهایی با کیفیت مطلوب و در مدت دو هفته تولید نمود. این نشاها دارای قطر کافی بوده و برگ های لپه‌ای کمترین فاصله را با سطح خاک دارند. معمولا تراکم ۳-۲ بوته در متر مربع می‌باشد.
شرایط محیط مطلوب برای تولید نشا
برای جوانه زنی و تولید دانهال دمای روز باید ۲۸ و دمای شب باید ۲۶ درجه سانتی‌گراد باشد. بعد از جوانه‌زنی دمای روز و شب باید به ۲۲ درجه سانتی‌گراد کاهش یابد و نور تکمیلی تأمین شود. اگر این شرایط به مدت ۵-۷ روز تأمین شود، دانهال رشد کافی می‌کند و آماده حمل می‌شود.
اگر قطر ظروف نشا ۱۰ سانتی متر باشد، نیازی به جابجایی نشاء به ظرف دوم نیست. ظروف کاشت پس از ضد عفونی با محلول ضدعفونی(۱۰%) قابل استفاده مجدد هستند. آبیاری روزی یک بار و در هوای گرم روزی دوبار لازم است. آبیاری با محلول غذایی با هدایت الکتریکی کمتر از ۲۰۰۰ میکروموس بر سانتی متر صورت می‌گیرد.
دی اکسید کربن مورد نیاز خیار گلخانه ای
مصرف دی‌اکسید کربن به میزان 1000PPM در تولید نشاء خیار گلخانه ای توصیه می‌شود.
میزان کربن دی اکسید مورد نیاز برای خیار گلخانه ای
نور تکمیلی
لامپ‌های فلورسنت همراه با لامپ‌های تنگستن و لامپ‌های بخار سدیم با فشار بالا برای تأمین حداقل شدت نور ۱۰۰ میکرومول بر ثانیه برای کشت خیار در گلخانه به کار می‌روند. لامپ‌های فلورسنت نشاهایی با زنگ سبز مایل به آبی نسبت به لامپ‌های بخار سدیم با فشار بالا تولید می‌کنند، اما لامپ‌های بخار سدیم با فشار بالا اقتصادی‌تر هستند.
آب شویی بستر خاکی گلخانه
معمولا پس از آزمایش خاک و ملاحظه افزایش شوری به بالاتر از 4 میلی موس بر سانتی متر اقدام به آب شویی می شود.
آبیاری خیار گلخانه ای
آبیاری در چندروز اول پس از انتقال نشا باید به طور منظم صورت گیرد و سپس به مدت ۲ هفته آبیاری کمتر می شود تا تشکیل ریشه تحریک شود. میزان آب آبیاری مورد نیاز در خیار گلخانه ای در روز های گرم و آفتابی ۴۰-۳۰ لیتر در متر مربع است. در ابتدای رشد بوته تا زمانیکه ارتفاع بوته به دو متر می رسد، هر بوته حدوداً یک لیتر آب در روز مصرف می کند. بعد از رسیدن بوته به ارتفاع دو متری، هر بوته حداکثر دو لیتر آب در روز مصرف می کند.
تغذیه محصول
معمولا قبل از کاشت نیاز به 50 گرم در مترمربع نیتروژن خالص، 25 گرم در مترمربع فسفر به صورت P۲O۲ و 80 گرم در مترمربع پتاسیم به صورت K۲O دارد. تغذیه بعد از کاشت شامل محلول‌پاشی با کودهای کامل از جمله گرومور و اسکوت و … می‌باشد که غلظت حدود 3-2 گرم در لیتر انجام می‌شود. کمبود سیلیسیم در خیار باعث کاهش رشد رویشی و کاهش میوه‌دهی می‌شود و حساسیت بوته به بیماری سفیدک سطحی را افزایش می‌دهد. با توجه به حساسیت خیار به کلر باید از مصرف کودهای کلردار پرهیز نمود. در خاک‌هایی با 7/5<pH<5 از مصرف کودهای آمونیومی باید خودداری کرد. افزایش مقدار نیتروژن و پتاسیم خاک باعث ظهور علایم کمبود منیزیم می‌شود.
هرس و تربیت بوته
روش مرسوم هرس خیار گلخانه ای در ایران شامل قطع کلیه شاخه های فرعی و میوه ها تا ارتفاع ۵۰-۳۰ سانتی متری بالای خاک و کلیه شاخه های فرعی بالاتر از این ارتفاع پس از نگهداری ۲-۱ میوه می باشد. البته برخی گلخانه داران میوه های تشکیل شده در ۵۰-۳۰ سانتی متری اول بوته را نگه داشته و معتقدند این میوه ها به عنوان میوه نوبر می توانند مقدار زیادی از هزینه تولید را جبران کنند. بر اساس پژوهش های انجام شده نگهداری میوه ها در بندهای اولیه بوته موجب افزایش عملکرد بوته، به ویژه افزایش محصول پیش رس می شود. بنابراین در صورتی که محصول پیش رس مد نظر باشد، توصیه می شود از قطع میوه های پایین بوته خودداری کنید. به روش های مختلفی می توان بوته خیار را تربیت نمود.
گلدهی
دوره نونهالی خیار بسیار کوتاه و در رقم‌های زودرس معمولا پس از تشکیل ۳ برگ گل ها ظاهر می شوند.
پیوند
خیار گلخانه ای دارای ریشه سطحی بوده و بسیار حساس به بیماری های خاکزی می‌باشد. همچنین در خاک‌های شور دارای رشد سطی بوده و عملکرد آن کاهش می‌یابد. به منظور غلبه بر این مشکلات، پیوند خیار روی پایه‌های مقاوم به بیماری های خاکزی و مقاوم به شرایط نامساعد محیطی از جمله دمای پایین بستر و شوری خاک توصیه می‌شود.
پرورش خیار گلخانه ای در سیستم کشت بدون خاک
برداشت
خیار گلخانه‌ای بازار پسند به طول ۱۵-۱۰ سانتی متر است و فاصله زمانی برداشت ۲-۳ روز در هفته می‌باشد. برداشت باید با قیچی انجام شود. این کار باعث عدم آسیب به بوته ها و افزایش خاصیت انباری می‌شود.
معمولا هر بوته ۱۰-۵ کیلوگرم میوه تولید می‌کند. ظرفیت کارتن بسته بندی حدود ۲۰-۱۰ کیلوگرم می‌باشد. حفظ رطوبت و خنکی کارتن ضروری است و با قراردادن روزنامه یا پلاستیک در بالا و پایین محصول و یا قراردادن کل کارتن داخل کیسه نایلونی و چسباندن در آن صورت می‌گیرد.
ظروف پلاستیکی یکبار مصرف ۵-۲ کیلوگرمی و شفاف خیار با کاغذ مخصوص مورد استفاده قرار می‌گیرد. محصول باید دارای برچسب حاوی شکل محصول، آدرس محل تولید، ارزش غذایی و سایر اطلاعات لازم مانند عدم استفاده از کود و سم باشد.
نحوه برداشت خیار گلخانه ای و ابعاد محصول مناسب بازار
بازاریابی محصول خیار گلخانه ای
- فروش مستقیم
- عاملین فروش مطمئن
- تبلیغات
- تولید در زمان مناسب (مثلا ۲۸ اسفند و یا نیمه دوم اسفند بهترین زمان فروش محصول خیار است)
معمولا برداشت های پایانی کیفیت تازه خوری چندانی ندارند و بهتر است تبدیل به خیارشور شوند. جمع آورزی بوته‌ها و حذف کامل ریشه و برگ و دورکردن آن‌ها از گلخانه ضروری است. می‌توان بوته‌های جمع‌آوری شده را کمپوست کرد و مجددا مورد استفاده قرار داد. روش کار به این صورت است که ته گودال مقداری شاخ و برگ قرار دهید تا تهویه به خوبی صورت بگیرد و روی آن را شاخ و برگ خیار به ارتفاع ۵۰ سانتی متر بریزید و به آن ۳-۲ درصد وزن بوته کود گاوی دهید و به همین ترتیب این کار را ادامه دهید و در نهایت روی توده را پلاستیک بکشید. هر دو هفته یکبار رطوبت توده را کنترل کنید.۳ ماه طول می‌کشد تا کمپوست را تهیه کنید و در این مدت باید ۲-۱ بار عمل زیر و رو کردن توده انجام شود.
ناهنجاری های فیزیولوژیکی
در این قسمت چندتا از ناهنجارهای فیزیولوژیکی خیار گلخانه‌ای را به اختصار توضیح می‌دهیم و چند تا از آنان را نام می‌بریم.
از سر افتادگی یا گیاهچه میری کاذب خیار گلخانه‌ای
علایم از سرافتادگی تقریبا از گیاهچه میری قابل تشخیص نیست. تصور می شود از سرافتادگی در نتیجه شرایط تنش آب، مدت کوتاهی بعد از جوانه زنی، خشکی کمپوست یا مقدار زیاد نمک محلول که هر دو از جذب آب جلوگیری می کنند، به وجود آید.
شوری خاک
خیار هایی که خیلی زود در خاک گلخانه ای که به تازگی بخاردهی شده یا خاک آن آبشویی نشده، کاشته شوند، از غلظت های بالای نمک های معدنی آسیب می بینند. این نمک ها به ریشه ها آسیب می رسانند و منجر به کاهش رشد و ایجاد گل های کوچک می شوند. به علاوه، گیاه قادر نیست به تیمار های کودی بعدی واکنش نشان دهد. گیاهان در خاک شور باریک و زرد رنگ می شوند.
تاثیر شوری زیاد روی برک های خیار گلخانه ای
خسارت ناشی از سرما
میوه های سرمازده زخم های حنایی کمرنگ طولی خراش مانند دارند و اغلب بدشکل هستند.
بدشکلی خیار گلخانه ای
بدشکل شدن میوه ممکن است در اثر کمبود برخی عناصر غذایی ایجاد شود. معمول ترین آن ها کمبود نیتروژن است که سبب باریکی انتهای میوه شده و کمبود پتاسیم که ناحیه اتصال میوه به ساقه باریک می شود.
بدشکلی خیار گلخانه ای بر اثر کمبود عناصر
پژمردگی ناشی از دمای کم
در شرایط گلخانه، خیار به کمینه دمای ۲۱ درجه سانتی گراد نیاز دارد. اگر دما به طور ناگهانی افت کند، علایم پژمردگی ممکن است ظاهر شوند، اما این گیاهان معمولا بهبود می یابند. اگر دوره سرما به ویژه در نزدیکی دیوار های گلخانه که ایزوله نشده اند طولانی باشد، گیاهان به طور دائمی کوتاه خواهند شد.
پژمردگی خیار گلخانه ای-کشت خیار در گلخانه
برخی دیگر از ناهنجاری های فیزیولوژیکی خیار گلخانه ای عبارتند از:
و…